De leesvaardigheidsscores van leerlingen in Nederland dalen al jaren. De neergang was al aanleiding voor het rapport-Dijsselbloem uit 2009. Maar in de tussentijd is er aan de tendens weinig veranderd. Ook in de meeste recente editie van het PISA-onderzoek is de neergang nog steeds zichtbaar. Dát er een probleem is, is helder. Dat dit probleem vele facetten heeft, ook.
De Onderwijsraad vatte alle probleemfactoren in het volgende plaatje samen.
Veelkoppig monster
In Nederland zijn de handen wel op elkaar om dit probleem te lijf te gaan. Zo trok de overheid een miljard euro uit voor het masterplan basisvaardigheden. Dat ging in eerste instantie niet van een leien dakje, zo werden de middelen via een loting verdeeld over de scholen, en bepleitte de Inspectie dat het mogelijk zou zijn om de basisvaardigheden in twee jaar op peil te brengen – wat terecht zorgde voor enig chagrijn.
Inmiddels staat er een nieuwe subsidieronde voor de boeg, en daar zal meer gekeken worden naar CBS-indicatoren voor achterstanden bij het verdelen van middelen. Daarnaast heeft de minister vijf pijlers voor een langetermijnaanpak geschetst. Allemaal goede ontwikkelingen volgens mij.
Het succesverhaal van Ierland
Al met al lijkt iedereen zich er van bewust dat het aanpak van deze daling in niveau een lange adem vergt. Toch wordt er ook regelmatig op gewezen dat successen op de korte termijn ook mogelijk zouden zijn. En dan wordt er met name gewezen naar het voorbeeld van Ierland dat in 2009 laag scoorde op leesvaardigheid, maar bij de volgende PISA-ronde al het tij had weten keren. Dit voorbeeld werd in 2022 door de Onderwijsinspectie gepresenteerd bij bij de Staat van het Onderwijs. Ook het NOS Journaal kwam recent met dit voorbeeld op de proppen.
De idee is dat na de tegenvallende resultaten, gerichte beleidsinspanningen voldoende waren om snel het tij te keren. NOS schetst het zo:
“Maar die schok had ook een positief effect. Van de scholen, tot het ministerie van Onderwijs, de schoolinspectie en de politiek: alle neuzen stonden ineens dezelfde kant op. Iedereen was bereid zich te committeren aan hervormingen op lange termijn.”
En vervolgt:
“En met succes. Ierland hoort tegenwoordig tot de toplanden als het gaat om leesvaardigheid. Het is het best presterende Europese land en op de lijst van geïndustrialiseerde landen staat het op de tweede plaats achter Singapore.”
Vreemd geval
Vanuit een beleidsperspectief is dit in ieder geval een vreemd verhaal, en reden genoeg om even verder te kijken. De algemene consensus is dat het wel tussen de 10 en 14 jaar duren voordat effecten van beleid zichtbaar zijn in internationale prestaties.
Daarom ben ik wat dieper gedoken in het succes van Ierland. In 2021 verscheen in Ierland een interessant stuk over dit onderwerp bij de National Foundation for Education Research (NFER). Een zin op pagina 3 valt meteen op.
“With the exception of 2009, the Republic of Ireland has scored significantly above the UK nations in PISA reading literacy since 2006. Its 2009 performance is considered by researchers in the Republic of Ireland to be anomalous.” (p.3)
Het eerste interessante punt is dus dat Ierland altijd al hoger scoorde op leesvaardigheid. Dat was al zo voor de beleidsinterventies van na 2009. De tegenvallende resultaten uit 2009 worden tegenwoordig zelfs beschouwd als een statistisch ‘anomaly’, een vreemd geval. Dit is ook terug te zien in de trendlijnen van de PISA-scores tot 2018. Je ziet een onverklaarbare dip terug die eigenlijk niet matcht met de overige trend.
Alternatieve verklaring voor de dip
Maar wat is dan de verklaring voor deze dip? Onderzoekers verklaren dit aan verschillen in de afnamecondities. 2009 was qua afname in twee opzichten anders. Ten eerste maakten deelnemende leerlingen kans op een voucher van 15 euro na afronding van de test, en het tweede was dat de test werden afgenomen door de leerkrachten zelf en niet door externe assessoren.
Een nadere analyse van de gemaakte toetsen heeft laten zien dat er daardoor in 2009 veel meer opdrachten niet gemaakt werden, of dat er items werden overgeslagen of gewoonweg misten. Dit gedrag is in andere jaren niet terug te zien.
Als er statistisch gecorrigeerd wordt op deze missende opdrachten dan haalt dit de dip grotendeels weg.
Goed nieuws of slecht nieuws?
Het goede nieuws, of het slechte nieuws afhankelijk van je perspectief, is dat er nooit een dip in de leesscores is geweest in Ierland. Dit betekent dus dat er ook geen bewijs is dat beleid op korte termijn hele sterke effecten op leesvaardigheidscores kan hebben. Dat is natuurlijk jammer omdat we de kinderen die vandaag in lessen zitten nu al beter onderwijs gunnen. Maar aan de andere kant hoeven we ook niet teleurgesteld te zijn als we over een paar jaar nog maar weinig terug zien van onze inspanningen in de PISA-resultaten.
Ik vind het belangrijk om dat punt te maken omdat het verleden leert dat de zogenoemde PISA-shock niet altijd tot leidt tot vruchtbare beleidsinitiatieven. Het uitblijven van verbeteringen wordt dan een stok om het onderwijsveld mee te slaan, en dat doet verder weinig voor de kwaliteit van onderwijs.
Als we kijken naar het voorbeeld van Ierland kunnen we precies leren dat er juist het tegendeel moet gebeuren; In Ierland zijn ze in de jaren ’80 al begonnen met verschillende beleidsinitiatieven en die zijn samengesmolten tot coherent taalbeleid.
Saai en doordacht, je wint er geen populariteitsprijzen mee, maar het is wel wat we hard nodig hebben in onderwijs.
Recente reacties